कामगारांच्या चळवळीची ऐतिहासिक पार्श्वभूमी :
सध्या जगभर १ मे हा दिवस कामगार दिवस म्हणून साजरा केला जातो. आपल्या देशात सर्वप्रथम कामगाराचे महत्त्व व हित जाणले ते युगपुरुष महात्मा फुले यांनी. महात्मा फुले यांच्या सत्यशोधक समाजाच्या आंदोलनामध्ये अनेक कार्यकर्ते पुढे आले. त्यामध्ये नारायण मेधाजी लोखंडे यांचे कार्य उल्लेखनीय आहे. कारण नारायण लोखंडे यांनी मुंबईमध्ये सर्वप्रथम कामगारांचे संमेलन भरवून कामगारांची चळवळ उभारली होती आणि सुमारे ६,००० कामगारांच्या स्वाक्षन्यांचे निवेदन सरकारला दिले होते. त्या निवेदनामध्ये कामगारांच्या असंख्य समस्या व कर्मचाऱ्यावर होणाऱ्या अन्यायाच्या निराकरणासंबंधी मागणी होती. कामगारांच्या प्रश्नांना सर्वप्रथम वाचा फोडली ती नारायण लोखंडे यांनी. त्यांनतर १८९० मध्ये लोखंडे यांनी मुंबईमध्ये १०,००० कामगारांचे भव्य संमेलन भरविले होते आणि सरकारला कामगारांसाठी रविवारची सुटी देण्यासंबंधी निर्णय घ्यायला भाग पाडले होते. या संमेलनामध्ये मोठ्या संख्येने कामगार महिलाही उपस्थित होत्या. त्या चळवळीमध्ये दोन कामगार महिलांनी कामगार महिलांच्या समस्यांचे विवरणात्मक इतिवृत्त सदर केले होते. १०० वर्षांपूर्वी सार्वजनिक सभेमध्ये महिलांनी भाषण करण्याचे ते प्रथमच उदाहरण होते. त्यानंतर १८९० मध्ये सरकारने भारतीय औद्योगिक कामगारांची वास्तविक स्थिती जाणण्यासाठी व सरकारला सहाय्यता करण्यासाठी नारायण लोखंडे यांची निवड केली होती. त्यावेळी श्री. लोखंडे हे मुंबई मिल कामगार संघाचे अध्यक्ष हाते. मुंबई मिल कामगार संघाच्या अध्यक्ष या नात्याने स्थापन समितीसमोर कामगरांचे मागणी पत्र त्यांनी प्रस्तुत केले होते. त्या मागणी पत्रामध्ये कामगारांच्या विविध समस्यांच्या निराकरणाची मागणी होती. त्यानंतर १८९१ मध्ये महिला कंपनी कायदा बनला. ज्याच्या अंतर्गत कामगारांचे काम करण्याचे तास व सुरक्षेसंबंधी उपाय होते. या कायद्यांतर्गत कामगारांना ज्या सुविधा मिळाल्या त्याचे संपूर्ण श्रेय नारायण लोखंडे यांना जाते. त्यामुळेच भारतीय कामगार संघटनेच्या चळवळीचे जनक म्हणून त्यांना ओळखले जाते. श्री. लोखंडे यांनी जी कामगारांच्या हितासाठी चळवळ उभारली होती ती देशातील कामगारांची पहिली चळवळ होती. त्यामुळे या कामगारांच्या प्रथम चळवळीचा उल्लेख करणे येथे गरजेचे आहे.
संदर्भ :- महाराष्ट्रातील चळवळी (सामाजिक आणि राजकीय)
0 Comments