अध्ययन (Learning)

 अध्ययन (Learning)

         मानसशास्त्रामध्ये अध्ययन हा शब्द बराचसा व्यापक अर्थाने वापरला जातो. पोहणे शिकणे, सायकल चालावयास शिकणे, एखादे यंत्र हाताळण्यास शिकणे, खेळ शिकणे, रुटी, परंपरा, श्रद्धा, मुल्य जोपासणे ह्या क्रिया समायोजनासाठी आवश्यक असतात. त्या शिकणे इत्यादी सर्व गोष्टींचा समावेश अध्ययनात होतो. मानसाचा जन्म झाला तेव्हापासुन तर मरेपर्यंत अध्ययन ही प्रक्रिया चालुच राहाते. माणसाच्या जीवनात अध्ययनाबरोबरच परिपकन हा घटकही अत्यंत महत्त्वाचा असतो. परिपक्षनाने माणसाला काही अनुक्रिया करुन घेता येतात, त्याला सुद्धा, विकास करण्यासाठी अध्ययनाची आवश्यकता असतेच. अध्ययनासंबंधी मानसशास्त्रज्ञांनी निरनिराळ्या व्याख्या केल्या आहेत, त्या पुढीलप्रमाणे आहेत.

अध्ययनाच्या व्याख्या :

              

१ ) जे.पी.गिलफर्ड यांच्या मते, "वर्तनाद्वारा हळुहळु वर्तनप्रणालीमध्ये घडून येणारे बदल म्हणजे अध्ययन होय."

२) मार्गनच्या मते, " प्रयत्न - सराव किंवा पूर्वानुभव यामुळे मानवी वर्तनात घडून येणारे सापेक्षतः कायम स्वरुपाचे बदल म्हणजे अध्ययन होय.

३) मर्फीच्या मते, “ अध्ययन म्हणजे वर्तन व संवेदन ह्या दोहोंचे संपरिवर्तन होय. "

४) वूडवर्थच्या मते, " मनुष्याचा कोणत्याही प्रकारे विकास घडवून आणणारी व त्याच्या अनुभवाचे व परिस्थितीचे स्वरूप पूर्वीपेक्षा निराळे करणारी कोणतीही क्रिया म्हणजे अध्ययन होय."

    एकंदरीत अनुभव व प्रशिक्षणाद्वारे वर्तनामध्ये बदल घडवून आणणारी किंवा नविन वर्तन निष्पन्न करणारी कोणती तरी प्रक्रिया असते व ह्या प्रक्रियेलाच अध्ययन म्हणतात. 

     अध्ययनाचे मुख्यत : चार प्रकार पडतात . ते पुढीलप्रमाणे आहेत . 

        (१) अभिसंधानासंबंधी अध्ययन ( Learning by Conditioning )

        (२) मर्मदृष्टी अध्ययन ( Learning by Insight )

         (३) अनुकरणात्मक अध्ययन ( Learning by Imitation )