जागतिकीकरणासाठी महत्त्वाचे घटक (Factors important for Globalisation) :-

                   

 जागतिकीकरणासाठी महत्त्वाचे घटक (Factors important for Globalisation) :- 

              जागतिकीकरण ही मूलत : आर्थिक प्रक्रिया आहे. ह्या प्रक्रियेला अनक घटकांनी  प्रभावित केले आहे. ते घटक खालीलप्रमाणे , 

(१) ऐतिहासिक :- 

           भारतातील संस्थांनामध्ये (Princely States) प्राचीन काळापासून व्यापार चालत होता. त्यांचप्रमाणे चीन, इराण, अफगाणिस्थान वगैरे देशांमधून वस्तूची आयात-निर्यात अनेक शतकापासून चाललेली होती. मसाल्याच्या वस्तूंची निर्यात मोठ्या प्रमाणात चाललेली होती. ही जागतिकीकरणाशी सदृश प्रक्रिया होती.

(२) आर्थिक बाजू :- 

          वस्तूची किंमत आणि मूल्य हे उपभोक्त्याच्या दृष्टीने महत्त्वाचे असते. त्याचे आधारे वस्तूंची देवाण घेवाण प्रभावित होते. एखाद्या उद्योग धक्ष्यात किंवा व्यापारात किंमत व गुणवत्तेनुसार त्या वस्तूचे जागतिकीकरण ठरते. म्हणजेच इतर देशात निर्यात होते. भारतातून मसाल्याचे पदार्थ, चहा, बासमती तांदळ. फुले-फळे यांची मोठ्या प्रमाणात अन्य देशात निर्यात होत आहे. ही प्रक्रिया जागतिकीकरणास पोषक आहे. 

(३) साधनसंपत्ती आणि बाजार : - 

         जागतिकीकरणासाठी नैसर्गिक साधन संपत्तीत कोळसा, तेल, गॅस, खनिजे, मानवसाधन-संपत्ती, पाणी इत्यादी महत्वाचे घटक आहेत. खजिनावर आधारित पोलाद, ॲल्युमिनियम हे उद्योग याचे उदाहरण असून ऑस्ट्रेलियातील अशा साठ्यावर आणि उद्योगावर परदेशी कंपनीची मालकी आहे. भारतात हिंदूस्थान लिव्हर, प्रोक्टर अँड गॅम्बल, हीरोहोंडा, वगैरे परदेशी कंपन्य बाजारात उतरलेल्या आहेत.

(४) उपभोक्ते : - 

           जागतिकीकरणाकरीता उपभोक्त्यांची बाजारपेठ हे महत्त्वा कारण आहे. आशिया खंडातील अनेक राष्ट्रांना विदेशी कंपन्यांनी बाजारपेठ म्हण हेरले आहे. त्यात भारताचाही समावेश आहे. कारण भारताची लोकसंख्या १०५ कोटीपे० जास्त आहे. उच्चवर्गाबरोबर मध्यम व निम्न वर्ग चंगळवादी वस्तूचा खरेदीदार आहे.

(५) उत्पादन :- 

      उत्पादनाची मोठ्या प्रमाणावर उपयोगिता, स्थानिक बाजारपेठेतील मंदी, अतिरिक्त उत्पादन यासारख्या घटकामुळे उत्पादन करणाऱ्या कंपनी इतर देशांमध्ये निर्यात करण्याचा प्रयत्न करतात. उदा. स्कूटर, मोटार, खेळण्यासारख्या वस्तू ची निर्यात प्रक्रियासुद्धा जागतिकीकरण दर्शविते.

(६) राज़कीय :- 

          जागतिकीकरणासाठी शासनकर्त्यांची विचारसरणी सुदृ्धा महत्त्वाची मानली जाते. कारण शासकीय निर्णयातून आयात-निर्यातीला प्रोत्साहन दिण्यात येते. उदा. सार्क देशांनी परस्परांशी केलेले व्यापारविषयक करार. १९९१ पासून जागतिकीकरणाला पोषक निर्णय त्या वेळच्या राज्यकर्त्यांनी घेतले आहेत.

(७) औद्योगिक संघटन :- 

           उत्पादन प्रणालीत झालेला तांत्रिक विकास वस्तूच्या गुणवत्ता व किंमतीला प्रभावित करतो. जागतिकीकरणासाठी असा तांत्रिक विकास महत्वाचा असतो. त्यात औद्योगिक संघटनाची सुध्दा मदत प्राप्त होते. ठिकठिकाणी भरलेली प्रदर्शने, जाहिराती जागतिकीकरणाला आवश्यक ठरतात.

(८) तंत्रज्ञान :- 

         एका विशिष्ट क्षेत्रातील तंत्रज्ञानाने आयात-नि्यात ठरते. अर्थात, त्यासाठी वस्तूची किंमत, गुणवत्ता व उपयोगिता लक्षात घेतली जाते. भारतातून इंग्लंड, अमेरिकेसारख्या देशात संगणकाची निर्यात होत आहे.

        वर दिलेल्या जागतिकीकरणातील महत्त्वाच्या यटकावरोबर काही अडथळेसुद्धा आहेत. ज्यामुळे जागतिकीकरणावर मर्यादा पडतात. विकासोन्मुख देशांमध्ये अशा प्रतिबंधाचे प्रमाण जास्त आहे. जसे,

       (१) वस्तूंवर जास्त कर आकारणी करणे (२) परवान्याचा प्रतिबंध (३) परकीय चलनावर प्रतिबंध (४) गुंतवणुकीवर बंधने (५) काही घरगुती उदयोगांना सवलंती आणि अधिमान्यता (६) परदेशी मालावर प्रतिबंध प्रस्तुत कारणामुळे जागतिकीकरणाची प्रक्रिया अवरुद्ध होते.

संदर्भ : अ. जागतिकीकरण ब. जनसंज्ञापन माध्यम