जागतिकीकरणाची वैशिष्ट्ये ( Characteristic of Globalisation )

 जागतिकीकरणाची वैशिष्ट्ये ( Characteristic of Globalisation ) 

                        

              जागतिकीकरण या प्रक्रियेत उदारीकरण, खाजगीकरण आणि भांडवलवाद समाविष्ट आहे. या जागतिकीकरणाची काही वैशिष्ट्ये पुढीलप्रमाणे -

(१) जागतिक संस्कृती : -

          जगातील महत्तम राष्ट्रांनी उदारीकरण, खाजगीकरण आणि भांडवलवादी अर्थव्यवस्थेचा स्वीकार केल्यामुळे जागतिक संस्कृती (Global Culture) निर्माण होत आहे. मनोरंजन, क्रीडा, साहित्य , कला, वेशभूषा, खानपान आवागमन, संदेशवहन या सारख्या घटकांचे जागतिकीकरण घडत आहे. अर्थात संस्कृती पूर्णपणे बदलते असे म्हणता येत नाही. भौतिक अंगात जागतिकीकरणाचा जास्त प्रभाव प्रत्ययास येतो. त्या प्रमाणात अभौतिक अंग बदलत नाही. उदा. प्रथा, परंपरा, संकेत, विश्वास इ.

(२) माहितीचे हस्तांतरण : - 

          संगणक, इंटरनेट, ई मेल व तत्सम साधनामुळे माहिती. व तंत्रज्ञानाचे जलद गतीने हस्तांतरण हे जागतिकीकरणाचे प्रमुख वैशिष्ट्य आहे. त्यामुळे ज्ञानाचा विकास प्रचंड प्रमाणात होत आहे. जगातील ज्ञानाचे सहज हस्तांतरण शक्य झाले आहे आणि ज्ञान ही शक्ती बनलो आहे.

(३) औद्योगिक भांडवलवाद : - 

           औद्योगिक भांडवलवाद सर्व देशांत पसरला आहे. क्यूबा, चीन, रशियासारख्या' साम्यवादी देशातही भांडवल वादी विचारसरणी दृढ होऊ लागली आहे. खाजगीकरण आणि उदारीकरणातून तसेच विश्व व्यापार संघटन, (WTO), आंतरराष्ट्रीय नाणे निधी (IMF) , जागतिक बँक यासारख्या संस्थांच्या प्रभावाने औद्योगिक भांडवलवाद व्यापक झाला आहे. हे जागतिकीकरणाचे प्रमुख वैशिष्ट्य आहे.

(४) उपभोक्ता संस्कृतीत एकरूपता :- 

            जागतिकीकरणाचे आणखी वैशिष्ट्य म्हणजे देशा-देशातील आदानप्रदान प्रवास, खाद्य उत्सव, प्रदर्शनी, जाहिराती इत्यादी कारणांमुळे उपभोक्ता संस्कृतीत एकरूपता आलेली आहे. चंगळपणा हे सार्वत्रिक लक्षण प्रत्ययास येते. बाजाराचे प्रभुत्व वाढले आहे.

(५) विनिमयाचे साधन :-

            जागतिकीकरणाचे विशेष लक्षण म्हणून मुद्रा या विनिमयाच्या साधनाचा उल्लेख करावा लागेल. काही देशांनी सामान्य चलनसुदधा (युगे) सुरू केले आहे. तरी जागतिक बाजारपेठेत डॉलरचे महत्त्व कायम आहे.

(६) आंतरनिर्भरता :- 

             रोलॅन्ड राबर्ट्सनच्या मते, 'संपूर्ण जगाच्या हस्तक्षेपाशिवाय आज जगात काहीच होऊ शकत नाही.' एक प्रकारे देशादेशात आंतरनिर्भरता प्रत्यया येते. विविध देश परस्परांना आयात- निर्यातीबाबत मदत करतात. शिथिलीकरणामुळे हो आंतरनिर्भरता वांढणार आहे. उदा. आखाती देशातील तेलावर भारताप्रमाणे पाश्चिमात्मः राष्ट्रे अवलंबून आहे. 

संदर्भ : अ. जागतिकीकरण ब. जनसंज्ञापन माध्यम