गटकार्य ( Group Work )

               गटकार्य ( Group Work )

              

         गटकार्य ही सुद्धा समाजकार्याची प्रत्यक्ष पद्धत आहे. जेव्हा एका पेक्षा जास्त व्यक्तिंची समस्या असते तेव्हा त्यांचा विचार गटकार्यात केला जातो. समाजामध्ये गट असतो आणि हा गट अनेक लोकांचा बनलेला असतो. मनुष्य जीवनामध्ये एकटा काम करु शकत नाही. त्याला इतरांची गरज असते व इतरांच्या सहकार्याने कल्याण करू शकतो. जेव्हा एखाद्या वेळी संकट येते त्यावेळी स्वतः सामना करू शकेल एवढा सक्षम नसतो. याकरीता गटाची आवश्यकता भासते.

        गटकार्याचा अभ्यास करण्यापूर्वी गट काय आहे याचा विचार करू या.

                       

                    गट म्हणजे काय ?

       गट एक सामाजिक संघटन आहे. गटामधील लोक एकमेकांसंबंधी प्रेम आदर भाव व आंतरक्रिया करतात. गट एक विशिष्ट मुद्यांनी संचालित होतो. गटाचा प्रभाव समाज व्यवस्थेवर पडत असतो.

व्याख्या ( Definition of Group ) :

१) शेरीफ आणि शेरीफ नुसार : " गट सामाजिक संघटन असून ज्यांमध्ये आंतरीक संबंध असून त्याचे व्यवहार कोण्यातरी निश्चित मूल्याशी संचालित होतात.

२) टरनर आणि किलीयन : “ गट आवश्यकतेनुसार अशा लोकांद्वारे निर्माण होतो की ज्यामध्ये आंतरक्रिया होते आणि अशी आंतरक्रिया संघटन निर्मितीला प्रभावित करते.

३) ओ. पी. दहामा : " गट दोन किंवां त्यापेक्षा जास्त व्यक्तिचे संघटन असून ज्यामध्ये पारंपारीक आंतर क्रियांचे स्थापित रुप असून ज्यामध्ये व्यवहार संबंधित आधारावर संघटनाला मान्यता प्राप्त होते."

वरील व्याख्येवरून स्पष्ट होते की ,

१) गटामध्ये पारस्पारीक संबंध असते.

२) एकात्मीक भावना स्थापित होते.

३) सहकार्याची भावना असते.

४) समान आवड

५) समान व्यवहार

६) सामुहिक निती नियम 

७) सामुहिक मुल्ये गटामध्ये असते .

गटाचे स्वरुप ( Nature of Group ) :

         एकापेक्षा अधिक व्यक्ति जेव्हा एका स्थानावर एकत्रित होतात तेव्हा गट निर्माण होतो. कोणत्याही स्थितीमध्ये गट निर्माण होतो. १) गटातील सदस्यांची संख्या : गट निर्मितीला गटातील सदस्यांची संख्या निश्चित नसून मर्यादीत असते. गट निर्मिती दोन किंवा दोन पेक्षा अधिक सदस्य असतांना होते. ही सुरुवात असून गटातील सदस्यांची संख्या केव्हा वाढते तर केव्हा कमी होते, काही नवीन सदस्य येतात. गटातील सदस्यांना लाभ होत असल्यास गटाची संख्या वाढत जाते. गटामध्ये परिवर्तन होत असते.

२) आंतर- क्रिया : गटांच्या शक्तिला प्रभावित करण्याकरीता गटामध्ये आंतर क्रिया होतात. आपापसातील घडामोडीतून आंतरक्रिया होत असतात.

 ३) क्रियाशीलता : गटातील सदस्य गटाला क्रियाशील करतात. प्रत्येक सदस्य क्रियाशीलतेकरीता सहभागी होतो.

४) मोठ्या गटामध्ये छोटे गट : एखाद्या गटाचा आकार जेव्हा वाढतो अर्थात मोठा होतो त्यावेळी त्यामध्ये छोटे-छोटे गट तयार होतात.